آیه 19 سوره صافات

فَإِنَّما هِيَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ فَإِذا هُمْ يَنْظُرُونَ «19»

و آن هنگام كه اراده الهى تعلق يابد به بعث:

فَإِنَّما هِيَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ: پس جز اين نيست كه آن بعث يك راندن بود، يعنى يك نفخه اسرافيل كه در صور دمد، فَإِذا هُمْ يَنْظُرُونَ‌: پس ناگاه ايشان زنده شده و از قبر بيرون آمده نگاه كنند به قيامتى كه تكذيب مى‌كردند و مى‌بينند جزاى آنچه كرده‌اند از اعمال قبيحه و افعال ناپسنديده.

فَاسْتَفْتِهِمْ أَ هُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمْ مَنْ خَلَقْنا إِنَّا خَلَقْناهُمْ مِنْ طِينٍ لازِبٍ «11» بَلْ عَجِبْتَ وَ يَسْخَرُونَ «12» وَ إِذا ذُكِّرُوا لا يَذْكُرُونَ «13» وَ إِذا رَأَوْا آيَةً يَسْتَسْخِرُونَ «14» وَ قالُوا إِنْ هذا إِلاَّ سِحْرٌ مُبِينٌ «15»

أَ إِذا مِتْنا وَ كُنَّا تُراباً وَ عِظاماً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ «16» أَ وَ آباؤُنَا الْأَوَّلُونَ «17» قُلْ نَعَمْ وَ أَنْتُمْ داخِرُونَ «18» فَإِنَّما هِيَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ فَإِذا هُمْ يَنْظُرُونَ «19» وَ قالُوا يا وَيْلَنا هذا يَوْمُ الدِّينِ «20»

ترجمه‌

پس بپرس از آنها آيا آنها سخت‌ترند در آفرينش يا كسانيرا كه آفريديم غير از آنها همانا ما آفريديم آنها را از گل چسبنده‌

بلكه تعجّب نمودى و مسخره ميكنند

و چون پند داده شوند پند نميگيرند

و چون به بينند نشانه قدرتى را بسخريّه ميگيرند

و گويند نيست اين مگر جادوئى آشكار

آيا چون مرديم و گشتيم خاك و استخوانها آيا همانا ما برانگيخته شدگانيم‌

آيا و پدران پيشينيان ما

بگو بلى با آنكه شما ذليلانيد

پس جز اين نيست كه آن يك صيحه است پس ناگاه آنها مينگرند

و گويند اى واى بر ما اين روز جزا است.

تفسير

خداوند متعال براى اثبات معاد باز باسلوب بديعى پرداخته كه به پيغمبر خود دستور فرموده از منكرين معاد سؤال فرمايد كه آيا خلقت آنها بعد از مردن و خاك شدن سخت‌تر است يا خلقت ملائكه و آسمانها و زمين و موجودات آنها و جعل مشارق و مغارب و شهاب ثاقب كه در آيات سابقه ذكر شد و كلمه من از باب تغليب يا داراى عقل و اراده بودن افلاك است كه گفته‌اند و آنكه خدا مردم‌

جلد 4 صفحه 426

را خلق نموده است بدوا از گل چسبناكى و بعد از مردن و خاك شدن و آمدن باران باز همان گل چسبناك خواهند شد چگونه نمى‌تواند دوباره آنها را خلق نمايد و اى پيغمبر تو تعجّب نمودى از انكار آنها و انصافا جاى تعجّب هم هست و بعضى عجبت بصيغه متكلّم قرائت نموده‌اند و در جوامع آنرا نسبت بامير المؤمنين عليه السّلام داده و بالاتر از انكار آنكه استهزاء هم مينمايند به تعجّب تو يا اقرار اهل ايمان بآن و وقتى استدلال مينمايند براى آنها بوقوع حشر و مفاسد انكار را براى آنان ذكر مينمايند از نهايت بى‌فكرى و بى‌شعورى متذكّر و متنبه نميشوند و چون معجزه دالّه بر صدق تو را مشاهده ميكنند بر استهزاء خود مى‌افزايند و مردم ديگر را هم با خود در مسخره كردن كمك ميگيرند و از فرط عناد و لجاج ميگويند آنچه ما ديديم از او جز سحر و شعبده چيزى نيست پر واضح است و باز بطرز نوى شروع باستهزاء و انكار مينمايند و ميگويند وقتى ما مرديم و خاك شديم و استخوانى از ما بيش در قبر باقى نماند آيا ما مبعوث ميشويم يا پدرانمان كه سالها است مرده‌اند و اثرى از آنها باقى نمانده بلكه ذرّات خاك آنها هم در عالم متفرّق و مضمحلّ شده است و چون آنها دليلى بر ادّعاء موهوم خودشان كه امتناع بعث باشد نداشتند جز استبعاد عادى كه ناشى از عدم تفكّر در عموم قدرت خداوند است و عمده اين بود كه ميخواستند زير بار فرمايش پيغمبر نروند خداوند فرموده بگو بلى آنها و شما با كمال خوارى محشور خواهيد شد معطّلى هم ندارد يك صيحه و بانگ صور اسرافيل براى زنده نمودن شما و پدران شما و راندنتان بصحراى محشر كافى است مانند چوپانى كه يك صيحه بگله گوسفندان بزند و همه را سوق دهد پس در آنهنگام حالت بهتى بآنها دست ميدهد كه باوضاع محشر نظر مينمايند و منتظرند مجازات آنها معيّن شود و با خود ميگويند اى واى بر ما و عقائد ما اين روز همان روز جزا و حسابى است كه انبياء و اولياء از آن خبر ميدادند و نادم و پشيمان ميشوند از انكار و اصرار خودشان بر كفر و نفاق ولى ديگر پشيمانى سودى ندارد.

فَإِنَّما هِي‌َ زَجرَةٌ واحِدَةٌ فَإِذا هُم‌ يَنظُرُون‌َ «19»

يوم البعث‌ ‌پس‌ جز ‌اينکه‌ نيست‌ يك‌ زجرة ‌که‌ نفخه ثانيه‌ ‌باشد‌ ‌پس‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ نفخه‌ تمام‌ زنده‌ ميشوند ... و اوضاع‌ محشر ‌را‌ مشاهده‌ ميكنند.

فَإِنَّما هِي‌َ ‌از‌ ادات‌ حصر ‌يعني‌ ‌غير‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ نيست‌ و مرجع‌ ضمير هي‌ بصيحه‌ و نفخه‌ و زجره‌ ‌است‌.

زَجرَةٌ واحِدَةٌ ‌از‌ ‌براي‌ زجر اطلاقاتيست‌ يكي‌ بمعني‌ راندن‌ ‌است‌ ‌که‌ ميفرمايد فَالزّاجِرات‌ِ زَجراً شرحش‌ ‌در‌ همين‌ سوره‌ آيه دوم‌ گذشت‌ ‌که‌ بمعني‌ منع‌ و دور كردن‌ و جلوگيري‌ كردن‌ ‌است‌ وَ قالُوا مَجنُون‌ٌ وَ ازدُجِرَ قمر آيه 9 ‌که‌ قوم‌ نوح‌ گفتند ‌که‌ عقل‌ و سلامتي‌ ‌از‌ ‌او‌ دور ‌شده‌ وَ لَقَد جاءَهُم‌ مِن‌َ الأَنباءِ ما فِيه‌ِ مُزدَجَرٌ قمر آيه 4 ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ منع‌ كنند ‌از‌ فساد و شرك‌ و كفر و ظلم‌ و معاصي‌ و بالجمله‌ صيحه اخري‌ و نفخه ثانيه‌ يك‌ مرتبه‌ آني‌ الحصول‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌از‌ قبر بيرون‌ مياندازد و ملائكه‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ميرانند بصحراي‌ محشر و تعبير بواحده‌ ‌براي‌ اينست‌ ‌که‌ مئونه‌ ندارد ‌به‌ مجرد صيحه‌ و نفخه‌ تمام‌ زنده‌ ميشوند چنانچه‌ ميفرمايد وَ ما أَمرُنا إِلّا واحِدَةٌ كَلَمح‌ٍ بِالبَصَرِ وَ ما أَمرُ السّاعَةِ إِلّا كَلَمح‌ِ البَصَرِ أَو هُوَ أَقرَب‌ُ نحل‌ آيه 79.

جلد 15 - صفحه 131

فَإِذا هُم‌ يَنظُرُون‌َ آنچه‌ بآنها ‌در‌ آيات‌ شريفه‌ خبر داده‌ايم‌ و بيان‌ نموده‌ايم‌ ‌از‌ احوالات‌ محشر و قيامت‌ و باور نميكردند بعين‌ مشاهده‌ ميكنند، يك‌ طرف‌ ميزان‌ اعمال‌ نصب‌ ‌شده‌ يك‌ طرف‌ صراط يك‌ طرف‌ بهشت‌ ‌را‌ زينت‌ كرده‌ يك‌ طرف‌ جهنم‌ نعره‌ و شعله آتش‌ ‌آن‌ بلند ‌است‌ يك‌ طرف‌ زمين‌ مثل‌ كوره آتش‌ خورشيد يك‌ ني‌ بالاي‌ سر غلها و زنجيرهاي‌ آتشي‌ بگردن‌ و دستها و صورتها سياه‌ بعقب‌ برگشته‌ ملائكه‌ عذاب‌ ‌با‌ تازيانه‌ و عمود بالاي‌ سر ‌آنها‌ يك‌ طرف‌ عرش‌ سايه‌ انداخته‌ منبر وسيله‌ نصب‌ ‌شده‌ لواي‌ حمد برپا ‌شده‌ انبياء و صلحاء ‌در‌ طرف‌ راست‌ كفار و مشركين‌ و ضالين‌ ‌در‌ طرف‌ چپ‌ و ساير احوال‌ قيامت‌ ‌را‌ مشاهده‌ ميكنند.

]

(آیه 19)- گمان می‌کنید زنده کردن شما و همه پیشینیان برای خداوند قادر و توانا کار مشکلی است، و عمل مهم سنگینی می‌باشد؟ نه «تنها یک صیحه عظیم (از ناحیه مأمور پروردگار زده می‌شود) ناگهان همه (از قبرها برمی‌خیزند، و جان می‌گیرند و با چشم خود صحنه محشر را که تا آن روز تکذیب می‌کردند) نگاه می‌کنند»! (فَإِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ فَإِذا هُمْ یَنْظُرُونَ).